Dromen en verzet - Over Iraanse cinema

Mehran Tamadon, een regisseur die enkele jaren geleden naam maakte met de films Bassidji (2009) en Iranien (2014), is meer dan ooit actueel met twee nieuwe documentaires in de vorm van een tweeluik. Beide gaan over politieke gevangenen in Iran en gebruiken daarbij verschillende middelen en invalshoeken. In "Where God is Not" vraagt Tamadon drie ex-gevangenen om hun ervaringen in een Iraanse gevangenis te vertellen en te reconstrueren, in een mise-en-scène die gewild rudimentair is. In verschillende interviews vertelde de regisseur dat hij de grootst mogelijke tact heeft gebruikt bij het opnemen van bepaalde scènes. Toch blijft de ervaring beklemmend en moeilijk om naar te kijken, ook al ’zien’ we niets en luisteren we vooral. Tamadons doel is duidelijk om de kijkers de omvang te laten begrijpen van de horror die zich in Iran afspeelt. Net als in zijn andere films gebruikt Tamadon een bijzonder en persoonlijk middel waarbij de camera wordt gebruikt om de werkelijkheid te provoceren.

"The Sealed Soil" is een van de weinige speelfilms geregisseerd door een vrouw, Marva Nabili, geproduceerd en opgenomen in Iran twee jaar voor de Iraanse revolutie van 1979. De film toont het traject van een jonge vrouw van 18 die niet hetzelfde lot wil ondergaan als haar moeder en grootmoeder. Gevangen tussen de traditionele waarden van haar kleine dorp en de valse hoop op een beter leven, zoekt de jonge vrouw een andere weg maar raakt uiteindelijk steeds meer geïsoleerd. Haar familie, die haar gedrag verwarrend en onaanvaardbaar vindt, gelooft dat ze bezeten is door kwade geesten en roept de hulp in van een exorcist. De achtergrond van de film is een maatschappij in volle transformatie. Radicale veranderingen lijken op komst en een andere revolutie dan die van 1979 krijgt vorm: de revolutie van de emanciperende vrouw. De eerste film gemaakt door een Iraanse vrouw, werd onmiddellijk gecensureerd en is nog steeds niet vertoond in Iran. In tegenstelling tot veel films uit die tijd presenteert "The Sealed Soil" het vrouwelijke personage niet als een seksueel object, maar als een wezen dat geplaagd wordt door twijfels en vragen. Dit was duidelijk iets wat het regime niet kon accepteren.

In dit tweede deel van het tweeluik over de verschrikkingen van het Iraanse martelregime, zet de in Frankrijk woonachtige Mehran Tamadon zichzelf in scene om een ondervraging na te spelen zoals die in Iran zou kunnen worden uitgevoerd door agenten van de Islamitische Republiek. Hiervoor ontmoet hij een aantal voormalige Iraanse politieke gevangenen en vraagt hen of ze bereid zijn de rol van beul te spelen. Zijn idee, een van de meest radicale en extravagante (laten we eerlijk zijn!), zou zijn om de film te laten zien aan de beulen van het regime om hen bewust te maken van hun daden. Uiteindelijk was het Zar Amir Ebrahimi (de actrice in onder andere "Holy Spider"), die in het verleden ook traumatiserende ondervragingen heeft ondergaan, die ermee instemde de rol van agent op zich te nemen. Dankzij haar talent als actrice slaagt ze erin de dunne lijn tussen documentaire en fictie te doen vervagen, waarbij ze de rol en status van Mehran Tamadon in de film ‘in het echt’ ondervraagt. De realiteit haalt de fictie in, waardoor we ons afvragen of de oorspronkelijke intentie van de film levensvatbaar was, en of het echt mogelijk is om een dialoog aan te gaan met folteraars.