Be Brut

Hoe we het ook noemen - art brut of outsiderkunst of nog iets anders - we konden niet anders dan er tonen op de brute muren van Nova. Als het maar klinkt en botst en verbaast ! Zes dagcentra, waarvan het grootste deel uit Brussel, waar mensen met een mentale beperking of met een psychologische kwetsbaarheid welkom zijn, stellen kunstwerken voor uit hun artistieke ateliers: linosneden van het Gouden Evangelie volgens Jeszus-Triest van het project "Knockout Outsider" van La “S” Grand Atelier (Vielsam) en uitgeverij FRMK; opgebonden assemblages van V-100 en pop’up fotomontages van "Univers Dépliés" van de Décolleurs, allemaal van L’autre "lieu"; ceramiek, gravures met droge naald en andere spontane creaties van La Forestière; ludieke borduursels van Myriam Loyens en zwart & wit foto-afdrukken van Nico Beddeleem van de vzw Kaos; kleurrijke schilderijen van Magali Vlies en Frédéric Couvreur van Centre Sésame; en een speciaal voor de gelegenheid ontworpen fresco in CinemaScope XXL van Nour Ben Slimane van Créahmbxl! Tijdens het eerste openingsweekend kan je ook snuisteren in fanzines, comics en andere artefacten van deze artistieke laboratoria..

Openen doen we met een bloemlezing van audiovisuele producties die vaak in groep zijn gemaakt in outsider-kunstenaarsateliers. In Brussel, maar ook in Kortrijk, Vielsalm en zelfs Dakar! Experimenten die nu eens speels dan weer surrealistisch zijn, en waar talent en goed humeur steeds de bovenhand halen. Als kers op de taart komt een verrassingsgast een exclusieve avant-première voorstellen!

Une Justice Aveugle (Creahmbxl, BE, 2022, video, vofrov, 3’) • Abonne Toi ! (Choolers Division TV / S Grand Atelier, BE, 2021, video, vo-ov, 1’) • Dino (Simon Scanner & Choolers Division / S Grand Atelier, BE, 2020 , video, vo-ov, 3’) • Le Cabanon (Adolpho Avril & Fabian Dores Pais / S Grand Atelier, BE, 2020 , no dial., 2’ ) • BRUT - Willy De Smedt (Creahmbxl & Zorobabel, BE, 2018, no dial, 3’ ) • BRUT - Mohammed El Mahmoudi (Creahmbxl & Zorobabel, BE, 2019, no dial., 2’) • Mon amour (Joey Allen, Fabrice Vervalle & Denis de Wind / Facere asbl, BE, 2002, no dial., 3’) • Soupe qui peut ! (L’Heure Atelier, BE, 2018, video, vofrov, 6’) • De Wind (Carl Roosens & Wild classical music ensemble / Wit.h & Zorobabel, 2015, video, vonlov, 4’) • Sitation Dévirrant (T. Tapha / Atelier Graphoui & Clinique Moussa Diop, BE-SN, 2014, video vofrov, 4’) • Projet machines et mutations humaines (Alain Vanden Auweele / L’Heure Atelier, BE, 2016, vofrov, 2’ • Ma chope à 4 pattes (Rafaël Loa Diaz / Club Antonin Artaud, BE ,2004, video, vofrov, 3’ • BRUT - Roger Angeli (Creahmbxl & Zorobabel, BE, 2019, video, vofrov 3’) • BRUT - Shérazade Gharbi (Creahmbxl & Zorobabel, BE, 2019, video, vofrov, 2’) • BRUT - Danse (Creahmbxl & Zorobabel, BE, 2020, video, no dial., 2’) • Barbara dans les bois (Barbara Massart & Nicolas Clément / S Grand Atelier & AJC!, BE, 2015, 16mm & video > video, no dial., 14’)

Van alle outsider-ateliers is Astéréotypie wellicht één van de meest opwindende omwille van hun werk met autistische tekstschrijvers en uitvoerders. Doorheen live momenten waar Yohann, Aurélien en Stanislas hun teksten vol woede, wanhoop en poëzie declameren, afgewisseld met repetities en schrijfworkshops, zien we in "L’Énergie positive des dieux" opvoeder en gitarist Christophe aan het werk. Hij geeft vrije baan aan de uitgelaten ideeënassociaties van zijn partners-in-crime die hij tegemoet komt in hun extreme gevoeligheid en hun nood aan bakens. Met deze enthousiasmerende film over emancipatie, luisteren en dialoog, toont regisseuse Laetitia Moller een groepsavontuur waarin de groepsleden erin slagen om diepe betekenis te (her)vinden in hun creativiteit.

MICUICOCOLA is een experimentele muziekgroep uit de Marollen die ontstond uit de ontmoeting tussen artiesten van de vzw AXOSO en de ‘bijzondere’ jongvolwassenen van het centrum Le 8e jour. Ze zingen en maken intuïtieve en tribale muziek, die nu eens zweverig en betoverend is, dan weer poppy en dansbaar. Ze doen dat met synthesizers en zelfgebouwde instrumenten van materiaal dat ze vinden op de vlooienmarkt. Hun komst in Nova is meteen de gelegenheid om een dubbelalbum te lanceren, en om hun clips te ontdekken die ze maken met atelier Zorobabel. Tijdens het concert projecteert MICUICOCOLA getekende figuren van Nico, een van de compulsief getalenteerde bandleden. Bereid je voor op een brute, intense en vrolijke show!

Zonder te vervallen in clichés plaatst deze documentaire historische, sociale en culturele feiten over art brut doorheen verschillende periodes in perspectief. Het avontuur start begin 20e eeuw in het psychiatrisch ziekenhuis van Dr. Prinzhorn, een psychiater-kunsthistoricus die nieuwe inzichten had in kunst en mentale ziekte. Daarna kwamen de surrealisten met hun grenzeloze creativiteit, de spiritisten die deze kunstenaars zagen als rechtstreeks verbonden met geesten, de institutionele psychotherapie die ‘het exhibitionisme wilde overstijgen om de andere te ontmoeten’, terwijl de nazi’s het bestempelden als ontaarde kunst. Na de oorlog bedacht Jean Dubuffet de term ‘art brut’ die hij weghaalde van het domein van de conventionele esthetica, met de overtuiging dat de waanzin van personen in de marge leidt naar het ontwikkelen van andere vermogens…. Rijkelijk voorzien van archiefbeelden, kunstenaarsportretten en kunstwerken, belicht de film het ontstaan en de evolutie van outsiderkunst en de polemiek die er rond heerst doorheen de tijd. Op het einde worden er twee Belgische ateliers in vermeld!

In aanwezigheid van de regisseur op 18.12

André Robillard horen vertellen over zijn artistieke praktijk is amusant maar ook verwarrend, want hij schopt tegen de stereotypen van wat de kenners toedichten aan art brut. Behalve een kleurrijk personage is André, die met zijn 90-jaar nog steeds actief is, ook een van de grootste outsiderkunstenaars die de bedenker ervan, Jean Dubuffet, persoonlijk nog heeft gekend. Philippe Lespinasse, voorvechter-filmmaker van art brut en populaire kunst, heeft met André een innige verstandhouding opgebouwd waarvan we getuige zijn in verschillende takes in "André et les martiens", waarin ook andere artiesten te zien zijn uit Frankrijk (Paul Amar en André Pailloux), Canada (Richard Greaves) en de Verenigde Staten (Judith Scott). Ze delen met elkaar de traumatische ervaring van marginalisering die buitenbeentjes zoals zij ondergaan vanaf hun vroege kindertijd. Al is dit voor hen geen reden tot klagen. Integendeel, humor is hun antwoord op hun zware verleden, net als hun weelderige werken van verblindende schoonheid.

De voorstelling wordt gevolgd door een ontmoeting met Philippe Lespinasse die de gelegenheid te baat neemt om andere hedendaagse art brut-artiesten te tonen aan de hand van fragmenten van zijn eclectische filmografie.

Alles lijkt vredevol in dit dorpje in Tsjechië. Miroslav Tichý is er een lokaal figuur, rustiek en aan de ruige kant, maar met een eenvoudig sociaal leven in de buurt. Hij maakt foto’s van zijn nabije omgeving zonder in de zoeker te kijken want wat hij doet komt van binnenuit. Hij schildert ook. Nochtans lijkt dat alles hem zonder veel betekenis. Maar Berlijnse galerijhouders denken er anders over. Ze regelen een ontmoeting tussen kunstenaars en Miroslav, en in hun spoor journalisten, historici…. Iedereen is enthousiast. Hij wil er niets van weten. Hij blijft zeggen dat ze moeten vertrekken, dat hij geen tentoonstelling wilt. En nochtans verkopen zijn werken als zoete broodjes, en onthalen de critici zijn werk op lof… Deze prachtige film met een magnifieke beelden is rijk bedeeld met werken. De film is ook de perfecte illustratie van het gebrek aan scrupules dat de kunstmarkt kan hebben voor kwetsbare artiesten die ver weg staan van de het markt- en het sterrensysteem.

De voorstelling van 3.12 is de 52’-versie van de film (4€/3€) en wordt gevolgd door een debat en filmfragmenten, met Tatiana Veress, directrice van het Art et Marges Museum in Brussel; Éric Gauthier, directeur van ‘Galerie du moineau écarlate’ in Parijs; Philippe Lespinasse (cf. de vorige vertoning) wiens volgende film "Les Bruts" gaat over de vermarkting van art brut.

Zonder andere commentaar dan de teksten en woorden ingebeeld door de kunstenaars, met beelden die de maat van de tijd en de artistieke creatie weergeven, treden we binnen in het bijzondere universum van deze al even bijzondere instelling. In het Huis van de Kunstenaars van de psychiatrische instelling van Gugging, vlakbij Wenen in Oostenrijk, leven veertien schilders en dichters. Ze creëren er vrij, zonder begeleider, volledig autonoom. Ze maken ons deelgenoot van hun gedachten, hun rituelen, hun productie, in alle eenvoud. Een unieke organisatie die op dit moment nog steeds functioneert, en eraan herinnert dat ateliers werden opgezet in de voetsporen van de institutionele psychotherapie.

Vier geslaagde kortfilms in allerlei genres, uitgewerkt met of door zogenaamde outsider-kunstenaars, hebben ons zin gegeven om twee ontmoetingen te organiseren waar ze ons deelgenoot maken van hun ervaringen.

Vin de Sprite is een muziekgroep van Créahmbxl – een instelling die zijn 40e verjaardag in 2023 viert – met wisselende bezetting, onder de hoede van Antoine Loyer, een atypische componist-muzikant met Brussel als uitvalsbasis. Stermuzikant Donatien Toma Ndani Djemelas (klavier en zang) vormt op zijn eentje een wereld van grappen, charisma en muzikaliteit. Zijn zware stem met verbazende modulaties is uniek in zijn genre, met daarbovenop de eigenschap zichzelf niet al te au serieux te nemen. In afwachting van hun eerste album met liedjes op ‘downloadbare’ cassette ontwikkelt Vin de Sprite sinds bijna twee jaar een overvloedig repertorium van Franse bastaardliedjes, met een archaïsche insteek à la Rabelais, vol brute en humoristische poëzie. Als apotheose sluit de bevriende fanfare Autotest 80.10 zich bij hen aan op het einde van hun set.