Re/creaties Revoluties

Bijl, papier, schaar.
Voor een geslaagde revolutie heb je niet veel nodig.
Een bijl, graveerhout, inkt, textiel, en vooral woorden (die van jou, die van anderen). In deze workshop begin je met wat te spelen. Je kijkt naar wat anderen doen, je probeert, je mislukt (dat mag), je maakt iets, je schrijft, je verscheurt, je naait, je borduurt, je graveert, je prult, je hakt, je creëert - JOUW revolutie, op z’n minst.
Je bent niet alleen. Een tiental andere mensen staan klaar om mee te revolutioneren. Van de drie workshops, kies je er één waarmee je verder wil gaan. We zien wel of Nova een kleine autonome ruimte wordt.
Om deze vrolijke rebellie in goede banen te leiden, staan Lucius (professioneel kettingzaaggooier en graveerder van neo-no-future logo’s), Milady, (woordwerkster en leusbedenkster) en Tatiana (textielchef en borduurster van vlaggen en wimpels voor frisse wind) paraat.
Wel, dat is zo ongeveer ons programma.

Op de DIY game-installatie van Nova die sedert Offscreen in de foyer prijkt, kan je een spel spelen dat bij elk nieuw filmprogramma tegengas geeft. In dit nieuwe seizoen hebben we zowaar een artisanale game gevonden, een van die games die helemaal alleen gemaakt worden en gratis verdeeld. Het onderwerp is de republikeinse opstand in het Frankrijk van 1832, diezelfde opstand waar Victor Hugo het over had in zijn “Les Misérables”. Claude-Michel Schönberg bewerkte de roman tot een musical. En dus maakte een Japanner er een videogame van! Ziehier een opstand die in de geschiedenis en populaire cultuur een lange weg heeft afgelegd om er uiteindelijk je kameraden mee te lijf te gaan met een "Bagnard Slash", voordat je ze afmaakt door ze onder een barricade te verstikken of te laten afrossen door een twintigtal politieagenten, naargelang je voorkeur.

Sedert 2005 staat Frankrijk zowat om het jaar in brand. Van demonstraties tegen de CPE-wet tot die tegen de arbeidshervorming, van de Nuits Debout tot de Gele Hesjes, van ZAD tot wijkrevoltes, van scholieren tot studenten… onze collectieve verbeelding zit vol met beelden van rookpluimen, traangas, verbrande auto’s, chargerende flikken, matrakken die er op los slaan. "L’époque" is misschien wel de film waar we op aan het wachten waren, de film die erin slaagt deze constante stroom aan beelden om te zetten in de geschiedenis van ons heden, om ze te overstijgen tot het niveau van een cinematografisch verhaal. Wandelend door de Parijse nachten bevraagt "L’époque" de dromen en de degout van een jeugd met duizend gezichten maar waarvan de energie tussen woede en vreugde de bindende kracht vormt. In deze lange nachten waar tijd en verschillen uitgewist lijken te zijn als was het één en dezelfde hallucinante en dromerige nacht die nooit eindigt, wordt de stad ook één immens strijd- en speelveld. In de intimiteit van de duisternis, de schemering en de schakeringen, komen vertrouwelijkheden naar boven, bevrijden woorden en lichamen zich, kruisen blikken, mengen woorden en vragen. En de lichamen, of ze nu worstelen, dansen, botsen of strelen, bevolken de nacht en worden verbonden door een stuiterende energie die misschien kan leiden tot een stralende, nog onbekende en zo gewenste plek.

In 1858 trekt de jonge Franse advocaat Antoine de Tounens de jungle van Patagonië in om er zijn eigen Mapuche-staat op te richten en er koning van te worden. Pech, zijn vertrouwensman gaat dood, de nieuwe chef koestert een intense haat tegen witte mensen en zijn gids-vertaler heeft de kwalijke neiging de woorden van de autochtonen te verdraaien… Nog voor hij de troon kan bestijgen vallen zijn grootse plannen in duigen. Terugblikkend op deze vergeten episode van de Chileense geschiedenis levert Niles Atallah met Rey een film die het historisch onderzoekswerk ver overstijgt, om er een politieke en radicaal-esthetische kijkervaring van te maken. Bewegingsloze maskers uit papier-maché gefilmd op gekrast en bewerkt 16mm, verhalen het authentieke relaas dat echter vol vage feiten en onsamenhangende sprongen zit. De regisseur verkent de schemerzone tussen feit en fictie in een dromerig universum met beelden die de kijker rondleiden in de innerlijke wereld van een historisch personage wiens drijfveren onzeker zijn. De historische waarheid is moeilijk te achterhalen. Megalomaan is onze koning-in-spe zeker, maar de twijfel blijft. Wat als de Zuid-Amerikaanse geschiedenis een belangrijke revolutie misgelopen is, die van de stichting van een onafhankelijk autochtoon territorium?

Het traject dat "Soy Cuba", de film van Mikhail Kalatozov, een co-productie tussen Moskou en Cuba, geschreven door een Russische dichter en een Cubaanse schrijver, heeft afgelegd, lag bezaaid met obstakels: lastige opnames, afkeur en censuur bij zijn release en daarna de vergetelheid. Dat leek wel de eindbestemming van deze verguisde film. Maar in 1992 herrees hij uit zijn assen dankzij het festival van Telluride. In 2003 kwam hij opnieuw uit in de Franse zalen. De jarenlang afgekraakte film blijkt een waar lyrisch gedicht te zijn als hommage aan de verdoemden van deze aarde. Met lange, adembenemende sequentieschots – van de hand van de geniale cameraman Sergei Urussevski - baant de film zich een sensuele en tragische weg door het eiland, in navolging van vier personages die door het kapitalisme tot de hel veroordeeld werden (de Franse acteur Jean Bouise, de revolutionaire Cristobal van Gatti, is één van hen). Doorheen hun dromen en wanhoop kronkelt “Soy Cuba” zich langzaam van het geweld van het regime van Batista tot de premissen van de revolutie van Castro. Wars van elk sociaal realisme, met een buitenproportionele formalistische en epische ambitie, schetst de film een ontwapenend portret van een volk herleid tot de slavernij dat enkel via de gewapende strijd zich kan bevrijden.

Een film fleuve, een antikoloniaal pamflet, een historisch document. "Algiers Pan-African Festival (1969)" vereeuwigt de pan-Afrikaanse utopie en de antikoloniale opstoot die volgde op de onafhankelijkheid. Uit heel Afrika zakken delegaties af. Elk land defileert dansend in de straten van Algiers. Concerten, straattheater en toespraken volgen elkaar op. De straat ontpopt zich tot de hoofdstad van de voorbije en komende opstanden, zij aan zij met hen die nog strijd voeren, zoals Cabral in Guinée Bissau, FRELIMO in Mozambique en de Black Panthers… Mariam Makeba zingt, Archie Shepp improviseert met Algerijnse muzikanten… Wat een feest! De utopie van de vereniging is voelbaar. Maar lange beelden van de concerten in de stad worden afgewisseld met bloedstollende archiefbeelden en vraaggesprekken met verzetslui. Dit legt de diepe ernst bloot van dit historisch moment: hoewel een grote strijd werd gewonnen, duurt de oorlog voort. "Buitenlandse overheersing moet om zichzelf in stand te houden het verzet elimineren bij de bron, de nationale cultuur, of door de bevolking uit te schakelen". Dus "Afrikaanse cultuur zal revolutionair zijn of zal niet zijn" beweert de film in rode hoofdletters als een pijnlijke waarschuwing.

Zijn verhalende inventiviteit getrouw stelt Peter Watkins met "La Commune" (zijn laatste film tot nog toe) een soort levendige, opwindende en tragische documentaire voor over de gebeurtenissen van maart 1871, toen de gewone Parijzenaren voor de vierde keer in minder dan een eeuw een nieuwe revolutie begonnen.... Gedurende deze bijna zes uur durende rebelse cinema brengt Watkins de gebeurtenissen van de tijd tot stilstand. Hij verweeft het verhaal met parallellen met onze tijd. Het is een oproep tot collectieve actie en reflectie, die de kijker confronteert met zijn of haar kritische zin. Het is zijn bedoeling een tool te ontwikkelen die kan helpen bij het ontleden van film- en televisieconventies die hij zoals steeds uitdaagt. Ga niet naar "La Commune" kijken om de "headliners" van die tijd (Louise Michel, Jules Vallès en andere opstandelingen) te ontmoeten: dat is niet het onderwerp. Hoewel gedreven door een grote zorg om historische nauwkeurigheid, is het project ambitieuzer: het gaat om het woord van het volk, het ontstaan ervan, en het nu: de democratie aan het begin van de 21e eeuw. Maar ook de heikele onderneming om een discours uit te werken via een collectieve aanpak, waarbij vallen en opstaan, fouten, meningsverschillen en conflicten niet verborgen blijven. Dit is een politieke film. Met "La Commune" combineert Watkins het revolutionaire verleden met hedendaagse thema’s in een proces van participatieve re-enactment. Kers op de taart, de film werd gedraaid in het gebouw van het gezelschap van Armand Gatti in Montreuil (La Parole Errante).

Halfweg de 19e eeuw, wanneer de roep om de afschaffing van de slavernij steeds luider weerklinkt, zet de Engelse koloniaal William Walker (alweer hij!) de slaven van het eiland Queimada op tot revolutie om zo het Portugese rijk te verzwakken. Zijn eigenlijke bedoeling is het versterken van de economische macht van de Engelsen in de Caraïben, met name wat betreft de productie van rietsuiker. 10 jaar na de geslaagde staatsgreep door de creolen keert Walker terug naar het eiland, dit keer in opdracht van een groot rietsuikerconcern. Zijn opdracht: het neerslaan van de rebellie die hij zelf op gang bracht. In 1969 legde Gillo Pontecorvo de vinger op de zere wonde, ver weg van de vermakelijke storytelling die in andere films hoge toppen scheert. Samen met Franco Solinas, scenarist van zijn vorige twee films ‘Kapo’ en ‘De strijd van Algiers’ schetst hij in Queimada met verve de oorlogsmechanismen waaraan de imperiale kolonies worden onderworpen aan de vooravond van het geglobaliseerd kapitalisme. Deze film is een mooi staaltje deconstructie van het kapitalisme. De emancipatie van de rebellenleider, vertolkt door Evanisto Marquez is haast archetypisch. Het spreekt voor zich dat deze film over het verzet tegen onderdrukking helaas ook vandaag nog brandend actueel is.

In Agnus Dei maken we kennis met een atletische, perfect geschoren en als uit marmer gehouwen pastoor; de incarnatie van de klerikale perfectie. Wellicht is het ook door ingrijpen van de Heer dat hij gespaard wordt door de Hongaarse Sovjet-brigades in 1919. Daarna rekruteert hij met zijn goddelijke charisma onder de plattelandsbevolking zijn volgelingen om met hem de orde te herstellen en elke vorm van exces af te straffen. De communisten, libertairen en anarchisten vormen dankbare doelwitten voor zijn moordachtige rituelen.
Miklós Jancsó toont ons in zijn revolutionaire trilogie, waarvan we in juni nog ’Rode Psalmen’ toonden, het geweld waarmee de reactionaire contrarevolutionairen handelden. De schitterende en langzame sequenties in deze film zijn overladen met psalmgezangen en wierook. De wanhoop van zij die gespaard blijven van het geweld weerklinkt in de gezangen en de muziek, dewelke de enige wapens zijn om de clericus uit te dagen. Deze keerzijde van de revolutionaire medaille wordt ons gebracht met een magistrale cameravoering, voor een film over sociale onlust, waarin deze zeloot de renaissance van een dodelijk conservatisme incarneert. Tijdens de uiteindelijke verlossing zal de muziek haar recht terug opeisen…

William Walker (Ed Harris) heeft zijn naam niet gestolen. De man wandelt over alles wat zijn pad kruist. Als men de geruchten mag geloven aarzelde hij er niet voor om zijn troepen dwars door een kogelregen te laten marcheren. In zijn sombere missionaris outfit stapt hij vastberaden op zijn doel af. Noch de democratische procureurs, noch de lokale verzetsstrijders zullen hem iets in de weg leggen. Zijn haast goddelijke doel is vrij eenvoudig: het installeren van een democratie en vrijheid in een ‘wild’ stuk Latijns-Amerika: het Nicaragua van midden de 19e eeuw. Uiteraard had de film zich evengoed kunnen situeren in Cuba, de Filipijnen, Chili, Vietnam, Irak of Afghanistan. De Verenigde Staten als lichtende toorts voor de beschaving, weet je wel. Dat hierbij ook bloed vloeit is een noodzakelijk kwaad. Laten we, net als de held wanneer die geconfronteerd wordt met de vele kadavers op zijn pad, vooral niet zwichten voor holle waarden en moraal die een oorlog ten behoeve van een hoger doel in de weg zouden kunnen staan. Haast iedereen, behalve de Sandinisten, zou Alex Cox afraden om de film te maken. Want uiteraard wordt hoe verder Walker oprukt, de schaduwzijde van deze lichtende toorts donkerder en donkerder…

Februari 1917. De massa haalt het standbeeld van Tsaar Alexander III naar beneden. Het Russische keizerrijk maakt plaats voor een voorlopige regering waar burgerij, leger en kerk de macht delen. Aan het hoofd staat Kerenzsky die de oorlog tegen de Duitsland wil voortzetten, tegen de wil van het uitgehongerde volk dat om vrede smeekt. De woede suddert voort in Petrograde, tot op de dag van de finale opstand op 25 oktober 1917… Een opdrachtfilm met oog op het jubileum van de Bolsjewistische revolutie. Maar “Oktober” kwam pas uit in 1928 nadat Stalin geëist had om de scenes met Trotski te wissen die hij net uit de partij had gezet. De afwezigheid van de rechterarm van Lenin, waaraan de Sovjet filmmaatschappij Sovkino Eisenstein bij het schrijven van het scenario nochtans aan herinnerde, is niet de enige historische onnauwkeurigheid in de film. Propagandagewijs is “Oktober” in de eerste plaats een verdraaiing van de realiteit die des te meer geslaagd is aangezien hij werd gedraaid door de regisseur met revolutionaire theorieën. “Oktober” wil in de eerste plaats zijn publiek verbluffen. Dit meesterwerk van de stille film krijgt vanavond een rebelse dimensie dankzij de ontbrandende live soundtrack van de vrolijke anarchistische punkers van René Binamé die met hun gitaarriffs de Nova al meermaals in vuur en vlam zetten.