Armand Gatti

Nadat hij verschillende reizen naar China en Siberië had ondernomen (in het gezelschap van Chris Marker), vertrok Gatti - die toen zopas tot hoofdredacteur van de krant "Libération" was benoemd - naar Noord-Korea met een Franse delegatie, de eerste van West-Europa die naar dit land werd uitgenodigd na de Koreaanse oorlog. Gingen onder meer mee, de zanger Francis Lemarque, en de filmmakers Chris Marker, Claude Lanzmann en Claude-Jean Bonnardot. Met deze laatste realiseerde Gatti deze “Koreaanse kroniek” waarvan hij het scenario schreef, op basis van wat hij zag van de trauma’s die de oorlog en de opdeling van het land teweeg hadden gebracht. De film werd volledig ter plaatse gedraaid, met lokale artiesten en technici, en toont het verhaal van twee geliefden die door de oorlog gescheiden raken. Deze film, wars van exotisme en openlijk pacifistisch, was tot in 2010 nooit vertoond geweest in Noord-Korea, maar tot 1963 ook niet in Frankrijk omwille van “aantasting van het buitenlands beleid” van het land.

Lente 1944. In het concentratiekamp van Ianenberg vat de SS-commandant het idee op om twee terdoodveroordeelde gevangenen samen op te sluiten. Een Duitser, een anti nazi-militant van het eerste uur, en een Franse jood, tot nu toe van de dood gespaard omdat hij de koekoeksklok van de commandant wist te repareren. Ze brengen de nacht samen door maar bij dageraad zal de gevangene die de afschuwelijke moed heeft gehad om zijn kompaan te doden, gratie krijgen. Jean Cocteau zag in de debuutfilm van Armand Gatti (gedraaid in Joegoslavië en met de voice-over van Jean Vilar) "de mysterieuze transcendentie van een documentaire gefilmd in het hart van de haat door een of andere kreupele duivel". Cocteau vond het “verrassend dat een apparaat de bewijzen van een misdrijf kan registreren zonder dat criminelen het opmerken en vernietigen”. Voor hem getuigt "L’Enclos" net zoals "Nuit et brouillard" van Alain Resnais van een onweerstaanbare kracht, één die ons “bij ons nekvel grijpt, die ons oog in oog laat staan met dat medusahoofd waarvan de aanblik onze moed doet verstenen en zich moet laten overreden."

Deze filmreeks uit 1975 van de hand van een trio dat bestaat uit Armand Gatti, zijn zoon Stéphane en Hélène Châtelain, toont de kijker de arbeidsmigratie van die jaren. Omdat ze graag barrières en vaste formules doorbreken wanneer nodig, stelt het trio zich niet tevreden met een constante beeldenstroom van onvermoeibare mechaniek en inwisselbare arbeiders. Samen met de migrantengemeenschappen die aanwezig zijn in de Peugeotfabriek van Montbéliard gaan ze het scenario schrijven van dit arbeidersfreso wat aanleiding geeft tot een echte collectieve (re)creatie. Een dynamiek van toe-eigening die doet denken aan de Medvedkine-groepen van onder meer (alweer) Chris Marker. Al zijn er twee belangrijke verschillen: hoewel het trio instaat voor de regie, zijn de scenario’s ontstaan uit groepswerk, en terwijl Medvedkine zich gooit op ingrijpende veranderingen, documenteert "Le Lion, sa cage & ses ailes" het dagelijkse leven. Van de acht films selecteerden wij er twee.

In 1978 installeerde Gatti zich met zijn Tribu (de naam die hij gaf aan de groep mensen die met hem werkten) in de "nieuwe stad" L’Isle-d’Abeau nabij Lyon om er een collectief schrijfproces te ondernemen. Vertrekpunt is een gedicht dat hij schreef over Roger Rouxel, een jonge metaalarbeider uit Vitry die in het verzet ging, gevangen werd genomen en gefusilleerd in Mont Valérien samen met 22 kameraden. Gatti wilde Roger Rouxel "dankzij onze verbeelding enkele ogenblikken leven meer schenken". Dat deed hij met een opera van zeven films over zijn onmogelijke liefde voor Mathilde, en met op de achtergrond de manier waarop de bewoners van de streek zich het personage toe-eigenen in functie van hun eigen leven. We tonen deel vier en zeven.

In 1981 installeerde Gatti zich in Derry, Noord-Ierland, om er zijn film voor te bereiden met de bewoners van deze stad die leed onder de Iers-Engelse strijd en de confrontaties tussen katholieken en protestanten. Edward Hobson, 20 jaar, een werkloze uit Lancashire die ingelijfd was in het Britse leger, sterft onder een anonieme kogel. Derry of Londonderry? De letters van het oude Gaelische alfabet waren namen van bomen. Derry betekende “bos van kleine eiken”. Daarna werd Derry veranderd in Londonderry. Op het kruispunt van de bomennaam en de ‘newspeak’ is de jonge soldaat gevallen. Op datzelfde kruispunt zien we kinderen uit de getto’s en de geschiedenis die ze zich op de arm tatoeëren en op de muren krassen… De Engelse politie leidt het onderzoek, surveilleert de “gevoelige” wijken met camera’s en bestudeert de signalementen van potentiële verdachten, voornamelijk die van de jongeren uit de Workshop, een alternatieve school voor handberoepen, die zowel katholieken als protestanten onthaalt maar die volgens de Engelse politie een opstandige plek is.