BRIK

Het begrip ’discrete stad’ is een subjectieve constructie vergeleken met steden die ’meer’ lijken te ’bestaan’. Discrete steden zijn middelgrote stedelijke ruimtes, levensplaatsen die op een of andere manier in een langzamer tempo lijken te evolueren. Ze lijken niet echt aanwezig in de collectieve verbeelding, in de media en de literatuur en zijn, in tegenstelling tot steden als Londen, Parijs of New York, geen belangrijke toeristische bestemmingen. Hierover wil het BRIK project vertellen. Deze tentoonstelling draait rond een casestudy: de stad Wuppertal, in de buurt van de rivier de Ruhr, in Duitsland. We kenden de stad niet echt, maar we hadden er een vaag idee over dankzij de Schwebebahn (de zweeftrein) en het feit dat Pina Bausch er lange tijd haar danstheater had. Maar dat was het dan ook. We zijn er vier keer geweest, hebben met inwoners gesproken, lokale acteurs geïnterviewd en workshops georganiseerd. We hebben een lijst opgesteld met de zeldzame banaliteiten van de stad. De tentoonstelling BRIK presenteert de oogst van deze reizen presenteren in de vorm van foto’s, teksten, kaarten, video en audio.

"Ik heb gras zien groeien op de parkeerplaatsen waar vroeger staal, auto’s en wasmachines werden geproduceerd." Detroit (Michigan), het vroegere symbool van de American Dream, waar Ford zijn fabrieken vestigde, was in de eerste helft van de vorige eeuw een van de meest bloeiende steden. Daarna kwam de val en werd de stad het archetype van vergane glorie. Is de stad waar Verhoeven, Jarmusch, Eastwood en zoveel anderen filmden dan gedoemd? Dat is de vraag die Florent Tillon stelt in deze zeer mooie documentaire uit 2011. Detroit, het slagveld van verschillende oorlogen, waarvan de meest recente uitgevochten wordt tussen asfalt en natuur, wordt opnieuw wildernis. De regisseur kijkt met een kritiek oog naar deze mutatie, waarin segregatie, ontbinding en gentrificatie met elkaar interageren in een ruimte waar alles nog steeds in staat is zichzelf heruit te vinden.

In het midden van de jaren negentig wordt de transformatie van het station Luik-Guillemins toevertrouwd aan de Spaanse architect Santiago Calatrava. Na 9-jarige werken van faraonische proporties, wordt het project in 2009 afgerond. En heeft Luik, met zijn 200.000 inwoners, het grootste HST-station in Europa! Thierry Michel volgde deze titanische onderneming. Met zijn duidelijke gevoeligheid voor de dimensies droom, menselijk avontuur en technologische uitdaging lijkt de documentairemaker behekst te zijn geweest door het project dat hij 9 jaar volgde. Zijn camera heeft alle twijfels, dubbelzinnigheden, conflicten, tegenstrijdigheden en vertragingen geregistreerd. De kijker ontdekt alle absurde elementen van dit epische project, maar de regisseur hoedt zich voor alle openlijke kritiek. Integendeel, zijn blik op het gegeven is bepaald lyrisch en vol bewondering. Dat is ongetwijfeld wat de opnamen van "Métamorphose d’une gare" mogelijk maakte, maar het is ook wat de film interessant maakt.

Baltimore heeft de twijfelachtige eer om als eerste stad in de VS de rassenscheiding afgekondigd te hebben in 1911, en is tevens hoofdstad van de rat.
Aan de basis van "Rat film" ligt dan ook een knaagdier. Hij probeert zich verwilderd in zijn vuilbak een weg naar boven te springen en te knagen, hij verlangt naar de vrijheid die de hoge randen van zijn vuilniscontainer hem nooit zullen gunnen. Aan dat hopeloze uitgangspunt knoopt Theo Anthony even treffend als moedig een onderzoek vast naar de stadsmythe van de rat in Baltimore. Een walgelijke urinegeur, beschadigingen door hun klauwen en andere overlast: deze plaag leidt tot een eindeloze strijd tegen de rat en stedelijke klopjachten met baseballbats, terwijl aan het andere uiterste van het spectrum rattenliefhebbers deze kleine beestjes met vlijmscherpe tanden vertroetelen.
Beeld na beeld legt de regisseur de parallellen bloot tussen de plaatsen waar de ratten heer en meester zijn en de arme wijken, tot de uitvoering van de ideeën van rassenscheiding uit 1911 via de opkomst van de urbanisatie en het kansspel van bankenleningen...
Met 3D-maquettes, hartelijke ontmoetingen en vergezichten uit Baltimore legt "Rat film" krachtig en intelligent de impact bloot van het geheime raderwerk dat het verborgen lot van een stad en haar al dan niet harige inwoners vormgeeft.

In Porto doen geruchten de ronde over de steeds toenemende en bedreigende aanwezigheid van zeemeeuwen. Verteller José Roseira, een raadselachtige gids, neemt ons mee op een bijwijlen angstaanjagende, groteske en onwerkelijke reis. Adviezen van gespecialiseerde wetenschappers worden afgewisseld met volksverhalen die getuigen van collectieve poëzie. De verhalen die de film een fantastische ondertoon meegeven – ontroerend of juist schrikbarend – leggen ook een meer alomvattend idee bloot: de complexe dialoog tussen mens en dier, die elkaar onophoudelijk aantrekken en afstoten, steeds op de grens tussen angst en fascinatie. Prachtige beelden en een extreem accurate geluidsband begeleiden José Rosiera, de enigmatische gids en protagonist, terwijl hij het probeert te begrijpen, en zichzelf ternauwernood verliest. Deze documentaire heeft de allures van een rampenfilm, die herinneringen oproept aan Hitchcocks "The Birds". Porto geeft haar angsten en verbeelding bloot aan de hand van deze dierenlegendes.

De regisseur loopt verloren in Engeland, in een nieuwe stad waarvan hij het bestaan niet eens vermoedde. Milton Keynes beantwoordt in niets aan zijn oriëntatievermogen en stelt alles wat hij weet over de wereld in vraag. Terwijl hij op zoek gaat naar een onwaarschijnlijk centrum, loopt hij een bierdrinker tegen het lijf, een familie die een modelhuis bezoekt, een jonge autofan, een wijkbestuurder, een caddieverantwoordelijke, enkele beambten... Die inwoners lijken allemaal deze deze "stad van de 21e eeuw" te ondergaan. Dat gaat ook op voor de architect die de stad ontwierp in de jaren 60. Hij werkte deze utopie uit op basis van de theorieën van de urbanist Melwyn Webber, die vertrok van de idee dat de moderne burger geen nood meer heeft aan lokale relaties. Milton Keynes is de enige stad in de wereld die tot stand gekomen op basis van de ideeën van Webber. In deze stedenbouwkundige betonnen illusie waar alles op voorhand gepland is, zoeken personages die elkaar tegengekomen desalniettemin een plaats in het onvoorziene. Daarop wil de film focussen, want in een samenleving die dermate functioneel en afgeschermd is, wordt eenzaamheid en angst voor de andere juist in de hand gewerkt. Dan zijn dergelijke ontmoetingen een wonder op zich.

Naast een hele rist “in situ”-creaties maakt het multidisciplinaire collectief HSH (opgericht in Rouen begin jaren 90) films waarin animatie, documentaire en fictie vrolijk door elkaar gehaald worden. Deze films worden geïmproviseerd tijdens publieke evenementen of residenties. Ze worden "gedraaid-gemonteerd-getoond" op korte tijd en vormen inmiddels een reeks die "Etats-Réunis" gedoopt is, en die de werkelijkheid zowel letterlijk als figuurlijk vervormt. In de stad of op het platteland bestaan de heersende somberheid en alledaagse banaliteit niet meer. Vanuit elke hoek van de straat kan er een fantastisch spektakel ontstaan, een poëtisch ogenblik waarbij de verbeelding een loopje neemt met de werkelijkheid en omgekeerd. Het stroomt over van ideeën en de humor is nooit veraf. Van Brussel tot Rome, via Calais, Cherbourg, het platteland rond Neubourg of de vallei van de Andelle, getuigen deze “animadocuficties” van puur cinemaplezier!