Sharunas Bartas & Lietuva

Tegen het einde van de jaren ’80 rijzen in Estland, later gevolgd door Letland en Litouwen, de eerste stemmen tegen de bezetting en de Sovjet-dictatuur in de Baltische staten. Gedurende 4 zondagen focussen we op de gebeurtenissen in Litouwen. Een eerste documentaire licht de afzetterijen door de KGB toe, een tweede het ontstaan van een ecologische beweging die leidt tot burgerbijeenkomsten. Een derde dompelt ons onder in de Onafhankelijkheidsstrijd (in uitzonderlijke aanwezigheid van Vytautas Landsbergis, het eerste staatshoofd), om te eindigen met een actuele visie op de veranderingen die zich opeenvolgden in de maatschappij.

De KGB was de voormalige Russische staatsveiligheidsdienst die toezag op de naleving van de Sovjet-doctrine via controle en repressie, ook in Litouwen. Deze organisatie was, en is nog steeds een geliefd onderwerp in verschillende documentaire- en fictiefilms. De film die we je voorschotelen gaat over de dissidente Litouwers die opgesloten werden naar aanleiding van hun, toen in ieder geval, ‘illegale’ activiteiten. De regisseurs gaan op zoek naar hun getuigenissen, maar eveneens naar deze van de ex KGB-agenten (zij het anoniem).
Dit is des te opmerkelijker, daar de organisatie als criminele organisatie beschouwd werd na de Onafhankelijkheidsverklaring.
In deze film commentaar noch ingrepen. Niets dan de woorden die ons onderdompelen in hun verhalen, hun rebelse activiteiten, de omstandigheden van de gevangenschap. Maar ook de rechtvaardiging en de beweegredenen van de KGB. Dit alles met als grote finale een eerlijke en verontrustende ontmoeting tussen een ex-gevangene en de agent die instond voor diens ondervragingen.

De onafhankelijke ecologische beweging Atgaja ontstond op 16 juli 1987 in Kaunas. Onder leiding van de charismatische en verenigende Saulius Gricius is hun doel om de natuur te behouden, te beschermen tegen vervuiling, en de harmonieuze relatie die we met haar hebben te versterken. Daarnaast wil de beweging ook het Litouwse erfgoed, haar folklore en tradities in ere houden. Gepassioneerd door de natuur en geschiedenis, neemt Saulius de eerste leden van Atgaja mee op lange wandeltochten door de bossen en langs rivieren. Atgaja word al snel een beweging van nationale omvang. Lange optochten, kampen, concerten en redevoeringen spreken tot de verbeelding van duizenden mensen. De tricolore vlaggen verschijnen opnieuw, en de nationale hymne wordt publiekelijk door de menigte gezongen, ook al werd dit verboden door de Sovjets. Haar invloedrijke en pacifistische actie maakt van Atgaja één van de hoofdrolspelers van de nationale bewustwording. Deze beweging is ongelooflijk, haast surrealistisch, en wordt gedragen door een brede massa. De sequentie op een militaire Sovjetbasis is niet te missen!
In deze documentaire maken we aan de hand van verschillende getuigenissen van de oud-leden en archiefmateriaal kennis met een stukje geschiedenis, waarbij David en Goliath niet veraf zijn.

In 1991 begaf de Britse artiest en historicus David Ellis zich naar Litouwen, bij het begin van de nieuwe Onafhankelijkheid. Zowat 20 jaar later keert hij er terug. Hij wil opnieuw het land doorkruisen, mensen ontmoeten en peilen naar de invloed en de gevolgen van de jaren van onafhankelijkheid op hun leven. Hij ontmoet er een heel aantal verschillende mensen: een architect, een jazzmuzikant, een zakenvrouw, een priester en de rock’n’rollers van de motorclub. Natuurlijk zijn er nogal wat overeenkomsten in hun verhalen, maar de beleefde ervaringen en gevoelens verschillen vaak erg van elkaar. Was die radicale maatschappelijke en politieke kentering niet al te brutaal? Heeft iedereen zich kunnen aanpassen, integreren? Betreuren sommigen die ommekeer? En wat is er van die nostalgie naar het Sovjet-tijdperk?

Geen glitter en glamour voor Giedre Beinorutė, maar wel een doordachte en gevoelige benadering. Na "Grandpa and grandma" (geprogrammeerd in 2010) heeft de regisseuse een nieuwe documentaire afgewerkt die ongemeen sterk is en getuigt van een originaliteit. Alles wat oppervlakkig is, laat zij terzijde. Geen opvallende decors, overbodige accessoires, prachtige landschappen of andere speciale effecten. Ze kiest radicaal voor extreme eenvoud, ten voordele van wat gezegd en gehoord moet worden. Een camera in een kamer, een repetitielokaal, een klas, een leeg vertrek. In deze minimale ruimte gaat Giedre de ontmoeting aan over diepzinnige, universele, verwarrende en essentiële onderwerpen met kinderen en adolescenten. Rūta, Jonas, Silvija, Ignas, Ieva en anderen drukken zich uit in alle eerlijkheid. Dramatisch, onbevangen, grappig en soms onhandig gaan ze in op wat de zin van het leven is, humor, hun overtuigingen, hun toekomst maar ook hun verleden.