Japanese Red Cinema: rondom Masao Adachi

Drie scholieren smeden een complot. Hun machiavellistische plan ? De einddiploma’s van de hele school stelen om het schoolfeest te saboteren. Ze ontfutselen wapens en uniformen van soldaten door hun charme in te zetten, en gaan tot actie over. Gevolgd door twee individuen die ze tot hun slaven maken, trekken ze zich met hun buit terug in een kamp in de bergen. Het gezelschap ontbloot zich vrolijk en verdrijft zo goed als mogelijk de tijd. Een militair verschijnt ten tonele en ook hij wordt gevangen gezet. Het leger krijgt de volle laag. De onderhandelingen met de schooldirectie vangen aan, maar het is in de groep dat de ware inzet te vinden is.
Na zijn post-surrealistische experimenten en zijn theoretische onderzoeken, stort Adachi zich weer op iets nieuws, met een uitstapje naar de Pink en de rebellenmeisjesfilms, een genre dat heel populair zou worden in de daaropvolgende jaren. "School Girl Guerrilla" is ongetwijfeld de film van Adachi die het dichtst bij het werk van Wakamatsu aanleunt, die de film trouwens producete. We herkennen de strijd, het prachtige cinemascoopbeeld in zwart-wit en soms in kleur (wat vooral de naaktheid in al zijn details benadrukt), maar ook de immer kritische politieke achtergrond, die de evolutie van enkele studentenbewegingen naar de gewapende strijd aankondigde.

Vertrekkend vanuit een fait divers – de negentienjarige Norio Nagayama begaat vier schijnbaar zinloze moorden, bouwen Adachi en zijn kameraden (regisseurs en filmtheoretici) een documentair film-essay op gebaseerd op hun "theorie van het landschap": "Alle landschappen die we zien in leven van alledag, en vooral de mooie landschappen op postkaarten, zijn fundamenteel verbonden met een dominante machtsfiguur (...), het is Japan dat gek en misdadig maakt, het is Japan dat zelf toxisch is."
De film bestaat dus uit een reeks beelden van landschappen, details, die de moorddadige jongeman misschien heeft gezien in zijn leven, en die zijn perceptie van de wereld zouden hebben beïnvloed, in zoverre dat ze heimelijk zijn misdaden uitlokten. Af en toe onderbreekt Adachi de free jazz soundtrack met informatie over het leven van Nagayama en enkele sleutels om deze theoretische roadmovie zonder personage te bevatten. Het gaat hier niet direct over de verzetsstrijd, maar over structuren en symbolen van macht die alomtegenwoordig zijn in de omgeving en die onderdrukken. Reactie kan dus niet uitblijven...

Meer dan dertig jaar na zijn laatste film, maakt Adachi een film over het thema van psychologische dooltocht. Deze compacte en unieke film is een vrije bewerking van een tekst van Auguste Blanqui, en is gebaseerd op zijn eigen belevenissen.
M., een fictieve incarnatie van Kôzô Okamoto (lid van het Japanse Rode Leger, betrokken bij de tournee van de Rode Bus -zie "Red Army-PFLP"- en enige overlevende van de zelfmoordoperatie van de luchthaven van Lod in Israël in 1972), valt tijdens zijn opsluiting ten prooi aan opperste verwarring. In zijn wanen ziet hij ideologische leidsmannen van de idealen van de revolutie. "Prisoner/Terrorist" handelt over het lot dat weggelegd was voor de terroristen in de Israëlische gevangenissen. Bovenal is het een moedige en compromisloze verkenning van de meanderen van de menselijke geest die zich inzet voor de permanente revolutie. Radicaal qua vorm, biedt deze veeleisende film een beangstigde en labyrintische ervaring in de diepste diepten van de revolutionaire eenzaamheid. De film is ook een soort van aanvulling op "United Red Army" van Wakamatsu die hier discreet opduikt samen met zijn muzikant van het moment, Jim O’Rourke.

Fusako Shigenobu verlaat Japan in 1971. Ze was de oprichtster van het Japanse Rode Leger, een extreemlinkse terroristische groepering die de Palestijnse strijd ondersteunde, en leefde 30 jaar lang in Libanon. Ze kreeg er een dochter, May, die in de clandestiniteit werd geboren en er opgroeide. Ze ontdekte Japan pas na de arrestatie van haar moeder in 2000. Ze was toen 27 jaar. Wanneer Adachi in 1974 Japan verliet, zocht hij Shigenobu op in Beiroet. Samen verbleven ze ver van huis, zonder te weten wat de dag van morgen zou brengen, en samen keerden ze terug naar Japan zonder dat ze ooit nog het land zouden mogen verlaten.
Eric Baudelaire verkent het idee van deze link tussen Tokio en Beiroet om May Shigenobu en Masao Adachi te ondervragen over hun herinneringen, hun parcours, hun identiteit. De andere centrale vraag van de film gaat over beelden en verbeelding. May groeide op zonder visueel spoor van haar origine (die haar zou kunnen verraden) terwijl Adachi onophoudelijk bezig was met beelden en denken over film, maar alles verloor tijdens de conflicten. Om dit verleden zonder beelden te benaderen, stelt Baudelaire een decor samen van archieven, filmfragmenten en vooral super8-beelden gedraaid in Tokio en Beiroet, geïnspireerd op de "theorie van het landschap" van Adachi. Zo maakt ook hij deel uit van de reis die hem later naar een nieuwe film zal voeren, "The Ugly One".

Op 4 mei zal Eric Baudelaire zijn films komen voorstellen in Nova en zijn werk bespreken met Adachi. Juliette Navis, actrice van "The Ugly One" vergezelt hem.

Na zijn eerste ontmoeting met Masao Adachi voor de documentaire "The Anabasis...", zet Eric Baudelaire samen met hem een nieuw creatieproces in gang, en beantwoordt daarmee Adashi’s verlangen om terug te keren naar Libanon zonder dat dit fysiek mogelijk is. In een unieke relatie voor de realisatie (Adachi schrijft het scenario in Japan, Baudelaire verfilmt het in Libanon) realiseren de twee filmmakers een verhaal in revolutionaire groeperingen over engagement, leven en liefde.
In het begin zijn enkel de aanzet en de context gekend voor Baudelaire: een vrouw en een man die elkaar blijkbaar kennen, ontmoeten elkaar op een strand in spookachtig Beiroet. Het vervolg weeft zich rond de reconstructie van een onzeker verleden waaruit de contouren van een liefdesrelatie opdoemen, doorsneden met de gemeenschappelijke betrokkenheid bij een gewapende revolutionaire groep. Geleidelijk ontdekken we de interne dynamiek van de groep, de voelbare spanningen en de kwellende schimmen van een mislukte actie. Deze film onder spanning biedt stof tot nadenken over de precaire identiteit van stadsguerrilla’s die strijden voor een ideaal.

Op 4 mei zal Eric Baudelaire zijn films komen voorstellen in Nova en zijn werk bespreken met Adachi. Juliette Navis, actrice van "The Ugly One" vergezelt hem.

Ter gelegenheid van dit programma verwelkomen we, in samenwerking met Cinematek, twee specialisten van de Japanse cinema voor een lezing (in het Engels). Vanuit Japan zal ook Masao Adachi deelnemen.
Gô Hirasawa is onderzoeker en docent aan de universiteit Meiji-Gakuin in Tokio en vooral geïnteresseerd in avant-gardistische artistieke bewegingen en politieke film, underground, en experimentele cinema in de jaren 1960 en 70. Hij schreef verschillende publicaties over Wakamatsu en Adachi.
Dick Stegewerns is professor aan de Universiteit van Oslo in de afdeling Modern & Contemporary Japanese Studies.
Beiden organiseren cycli waarin ze Japanse films programmeren. Ze werkten ook mee aan ons programma.

Net zoals heel wat andere films uit deze periode, opent "Sex Jack" met beelden van de anti-Anpo demonstraties, door Wakamatsu indrukwekkend in prachtig zwart-wit cinemascopeformaat gebracht. Belanden doen we daaropvolgend bij een groep jonge militanten. Nu hun schuilplaats door de politie werd ontdekt en hun leider gearresteerd, zijn ze het noorden kwijt. Wanneer ze op de vlucht slaan, worden ze geholpen door een mysterieuze kruimeldief. Die maakt zich verdacht wanneer hij niet zomaar slapen wil met het enige meisje van de groep dat aanhoudend van hand tot hand gaat – je moet je toch met iets bezig houden in afwachting van de revolutie. In tegenstelling tot de andere leden van de bende, die allen student zijn, is de kruimeldief de échte verschoppeling. Zo wordt een inherente oppositie gauw voelbaar, en de buitenstaander als schuldige aangewezen. Wakamatsu stelt het thema van politie-infiltratie op originele wijze voor. Hij besteedt ook meer aandacht aan interpersoonlijke relaties dan aan de revolutie zelf. Wakamatsu interesseert zich voor de mislukkingen van zijn personages. Hij heeft oog voor hun onderlinge rivaliteit, het seksuele geweld, de machtspelletjes. Als anarchist in hart en nieren stond Wakamatsu samen met scriptschrijver Adachi – hier onder het pseudoniem ’Deguchi’, de naam die hij voor subversieve films gebruikte – steeds kritisch tegenover de wereld waarin zij leefden, en dat niet in het minst tegenover individuen die hun politieke overtuigingen maar al te graag van de daken schreeuwen.

In 1971, na de presentatie van "Sex Jack" op het filmfestival van Cannes, trokken Wakamatsu en Adachi naar het Midden-Oosten om een idee te krijgen van de strijd van het Palestijnse volk. Met behulp van Fusako Shigenobu, een Japanse vrouw die ze in Beiroet ontmoetten, bezochten ze de Palestijnse kampen in Libanon en Jordanië, en deelden ze het dagelijkse leven van de opstandelingen. Wat zij hier zagen, verraste hen, en wierp een ander licht op de revolutionairen in Japan die bijna geen connectie hadden met het gewone volk. Wakamatsu en Adachi ontmoetten Leila Khaled, Abu Ali Mustafa en George Habash, filmden zonder onderbreking en beproefden hun "theorie van het landschap" op vreemde grond. Bij hun terugkeer compileerde Adachi de beelden tot een radicaal filmisch manifest tegen desinformatie: hun film werd een propaganda-instrument om de totale revolutie tot stand te brengen. Het is een zeldzaam document dat de strijd van binnenuit toont. Ook de vertoning gebeurde met een zekere “guerrilla-attitude”, vermits de film uit de traditionele circuits werd geweerd. Ze improviseerden dan maar vertoningen aan boord van de "Rode Bus", een mobiel platform dat zowel Japan als Europa en Palestina doorkruiste, en sympathisanten een forum verschafte om de film en zijn boodschap te ontleden en te bespreken.

Na 1970 en de mislukte strijd tegen Anpo versplinterden de politieke verzetsgroepen in Japan onvermijdelijk in zowel extreemrechtse als extreemlinkse radicalere fracties. In “Ecstasy of the Angels” wordt een revolutionaire groepering, geïnspireerd door de socialistische denker L. A. Blanqui, verscheurd door onderling verraad en alomvattende paranoia. De revolutie is niet zo glorieus als zij aanvankelijk dachten. “Ecstasy” is een explosieve cocktail van rebellie, seks, geweld en dialectiek, en dat vaak allemaal tegelijkertijd met een flair die enkel Wakamatsu toebehoort. We zien Wakamatsu op het toppunt van zijn kunnen, met een indrukwekkende mise-en-scène in zwart-wit én kleur, een memorabele geluidsband, en heel wat heftige emoties.
Wakamatsu maakte deze film toen hij uit Palestina terugkeerde, op basis van een scenario van Adachi, en blikte hem in samen met enkele leden van het Rode Leger. De film resoneerde de actualiteit, want de denkbeeldige aanslag van de rebellen vindt ook effectief plaats toen de film uitkwam. Kort daarna zet ook het Asama-Sanso gijzelingsincident het land in rep en roer... Enkel Shinjuku Bunka, de vertoonplek van Art Theater Guild (eveneens geldschieter voor de film), wil Wakamatsu’s film vertonen. ATG bezielde in de jaren ’60 een specifiek systeem van coproductie en distributie om avant-gardefilms te ondersteunen.

Kôji Wakamatsu hield nooit op met filmmaken, maar kwam pas weer onder internationale aandacht in 2008 met "United Red Army". Dit opus van meer dan drie uur (met muziek van Jim O’Rourke) reconstrueert de levendige geschiedenis van de Japanse verzetsgroepen uit de jaren ’60 en ’70. Dat betekent opnieuw een stevig staaltje politieke cinema waarin Wakamatsu de beweegredenen van de betrokkenen duidt, zonder te romantiseren of te veroordelen. De film documenteert de tijdsspanne van een decennium, van bij het ontstaan van het verzet in 1960 tot aan het bittere einde in 1972 met het gijzelingsdrama te Asama-Sanso. Wakamatsu wil met zijn film ook het nationale trauma verwerken dat het Rode Leger met de gijzeling veroorzaakte. Gedurende tien dagen belegerde de politie de chalet in Asama, en deze gebeurtenis werd uitgebreid verslaan door de media. Ofschoon de extreemlinkse militanten aanvankelijk konden rekenen op de sympathie van de natie, werd hun goede naam besmeurd toen uitkwam dat zij zich in de voorbije maanden schuldig hadden gemaakt aan "ideologische zuiveringen" door een vijftiental van hun kameraden te vermoorden. Deze onthulling schokte het land en bracht de links-extremistische verzetsbeweging de genadeslag toe.

Drie jonge Japanners die na school even in de zee zijn gaan zwemmen, ontdekken met geamuseerde verbazing dat hun op het strand achtergelaten kleren ingewisseld zijn door Koreaanse tunieken. Nog maar net getooid in Koreaanse klederdracht, komen ze in een serie onverwachte verwikkelingen terecht zonder dat het trio daar ooit hun goede humeur bij verliest. En dat ondanks de twee, op bloed uit zijnde, echte Koreanen die hen op de hielen zitten. Wat volgt is een verbazingwekkende mensenjacht in een vernieuwende montage die zijn geheimen pas in de dodelijke finale prijsgeeft.
Nagisa Ôshima is bezorgd over de discriminatie die de Koreaanse minderheid in Japan ondergaat en behandelt deze kwestie in verschillende films, documentaires en verhalen. In deze popkomedie, die hij samen met Adachi schreef (die ook een kleine rol heeft), toont hij vindingrijkheid aan dat het mogelijk is om met intelligentie, humor en inventiviteit gevoelige onderwerpen als racisme en immigratie te behandelen.

In deze aanklacht op de doodstraf (nog steeds in zwang in Japan) en het Japanse nationalisme dat doordrongen is van racisme tegen minderheden, brengt Nagisa Ôshima met humor en wreedheid de ophanging in beeld van een jongen van Koreaanse origine die schuldig is aan de verkrachting van en de moord op jonge Japanse vrouwen. De rituelen die de laatste momenten van de toekomstige gehangene vormen, verlopen vlekkeloos... tot de ophanging zelf: met het koord om de nek en terwijl zijn voeten al in de lucht bengelen, blijft de veroordeelde ademen! Nog erger: hij heeft zijn geheugen verloren en stelt zich mild op. De Japanse wet is duidelijk: de doodstraf mag niet toegepast worden op iemand die niet goed bij zijn hoofd is. Ontsteld doet de bende er alles aan om zijn duivelse karakter opnieuw aan te wakkeren en hem zijn misdaden te doen herinneren zodat ze hem, in alle rust, opnieuw kunnen ophangen.
Ôshima is op het hoogtepunt van zijn kunnen en creatieve vrijheid in deze eerste productie van de Art Theater Guild, die uit verscheidene figuren van de avant-garde bestaat. Hij geeft Adachi één van de hoofdrollen - en het uniform van gevangenisbewaarder! - en bovendien de regie over de officiële filmtrailer, een opstandige samenvatting van de in de film geponeerde kritiek. Wij vertonen de trailer als voorprogramma bij enkele andere voorstellingen.