Konstantin Lopushansky

Konstantin Lopushansky wordt in 1947 in Oekraïne geboren. In 1978 behaalt hij zijn diploma aan de Staatshogeschool voor scenaristen en regisseurs. Vanaf 1980 werkt hij voor de befaamde Lenfilm studio. Hij maakt de val van de voormalige Sovjet-Unie van dichtbij mee en blijft daarna verder werken in Rusland aan een hoogstpersoonlijk filmoeuvre, terwijl hij ook les geeft aan de filmschool van Sint-Petersburg.
Lopushansky, die door velen wordt beschouwd als een discipel van Andrei Tarkovski en de meester als jonge filmstudent assisteerde bij de opnames van “Stalker” in 1979, krijgt niet de wereldwijde erkenning die zijn illustere voorganger te beurt is gevallen, en is weinig bekend buiten Rusland. Daar is hij niet alleen een gewaardeerd cineast; men leest er ook zijn filmscenario’s als literaire werkstukken. De uiterst pessimistische thematiek, de veeleisende vertelstijl en de preoccupatie voor de vernietiging van natuur en leefruimte maken dat zijn films niet echt gemakkelijk toegankelijk zijn voor een breed of Westers publiek. Zijn kritische aanklacht van de moderne maatschappij, die al een artistiek hoogtepunt bereikt in zijn nucleaire holocaustfilm “The Letters of a Dead Man” uit 1986, bereidt de weg voor de meer obscure en verontrustende post-apocalyptische film “Visitor of a Museum” (1989) en krijgt in zijn voorlopig laatste film, “The Ugly Swans” (2006), een meer universele betekenis.
Lopushanski zal deze laatste film zelf komen inleiden op zaterdag 2 april.

Een computerfout is de oorzaak van een nucleaire holocaust die de wereld eensklaps in een post-apocalyptische hel verandert. Teruggetrokken, samen met een aantal andere overlevenden, in de kelders van een voormalig museum, schrijft een bejaarde Nobelprijswinnaar denkbeeldige brieven aan zijn vermiste zoon. Hij is er rotsvast van overtuigd dat deze nog ergens in leven is en wacht ongeduldig de terugkeer naar de buitenwereld af. De ondergrondse gemeenschap houdt krampachtig vast aan het laatste greintje menselijke waardigheid, terwijl het overlevingsinstinct van de ene botst met de verslagen berusting van de andere.
Moet het nog gezegd: de toon van dit relaas is pessimistisch, de film baadt in een sombere stijl en een vergeelde kleur, als was hij aan radioactieve straling blootgesteld. Lopushansky’s speelfilmdebuut is een meditatie over de fatale uitroeiing van de menselijke soort en een nauwgezette exploratie van ’la condition humaine’ onder extreme omstandigheden. De film geeft niet alleen een unieke blik op de angst voor de nucleaire dreiging aan de andere kant van het ijzeren gordijn, de opnames voor de film werden ingeblikt op een bijzonder moment in de geschiedenis van de Sovjet-Unie: vijf weken voor de ramp in Tjsernobyl.

In een post-apocalyptische wereld getroffen door een natuurramp van enorme omvang, bestaat een groot deel van de bevolking uit krankzinnigen en gedeformeerde mutanten die in reservaten worden gehouden. Een man tracht de ruïnes van een onder de golven begraven museum te bezoeken dat enkel kan bereikt worden bij laag tij.
Midden in de woelige periode van de perestrojka trachtte Lopushansky met zijn tweede langspeelfilm de natuur van het metafysische kwaad te vatten, een religieuze parabel over de zoektocht naar waarheid en zin, over opoffering en fanatisme. De sombere en grimmige toon maken van de film een harde maar onvergetelijke kijkervaring. “Visitor of a Museum” is een hymne aan de vernietiging en het verval en voert ons onverbiddelijk mee naar het hart van de duisternis, waar waanzin de laatste uitweg voor de mensheid blijkt te zijn. Lopushansky filmde vooral op slecht verlichte locaties om een claustrofobische en angstaanjagende sfeer op te wekken. Bovendien werkte hij met honderden echte geesteszieke patiënten als figuranten voor de massascènes om zijn compromisloze en apocalyptische wereldvisie op het doek over te brengen. Dat hij daarin ook overtuigend geslaagd is, maakt ons er niet vrolijker op.

De nabije toekomst. Schrijver Victor Banex reist naar een afgelegen spookstad in Siberië om zijn dochter terug te vinden, een leerlinge in een internaat voor hoogbegaafde kinderen. De professoren zijn vreemde, in donkere mantels gehulde wezens. Niemand weet wie of wat ze zijn: mutanten, buitenaardse wezens of iets geheel anders. Het klimaat in de stad verandert voortdurend zonder aanwijsbare reden. Een fijne onophoudelijke regen en diffuus rood licht dompelen de lege straten onder in een onheilspellende sfeer. Talloze onderzoekscommissies houden zich bezig met de zaak, maar Victor is vastbesloten om zelf uit te zoeken wat er aan de hand is. Hij raakt betrokken in een confrontatie waarbij niet alleen het lot van zijn dochter en de andere schoolkinderen op het spel staat, maar ook de toekomst van de mensheid.
Het scenario van de film is geïnspireerd op een verhaal van de broers Arkadi en Boris Strugatsky , bekend van onder andere “The Roadside Picnic” waarop Andreij Tarvoski zich baseerde voor “Stalker”. Als voormalig assistent van deze laatste, weet Lopushanski een gelijkaardige zin voor esthetiek aan de dag te leggen. Het resultaat is oogstrelende en metafysische sciencefiction met een ecologische boodschap en een passioneel pleidooi tegen xenofobie en de haat voor alles wat verschillend is. De bezwerende soundtrack, gecomponeerd vóór de opnames om de makers te inspireren op de set, is van de hand van Andrei Sigle, de vaste componist van Alexander Sokurov.

Lopushansky geeft les aan Audiovisuele Kunsten afdeling van de Staatsuniversiteit van Film en Televisie van Sint-Petersburg. Een aantal bekroonde eindejaarswerken van zijn studenten heeft hij verzameld in een gevarieerd programma met fictie, documentaire en animatie werk. Deze selectie hedendaagse korte films van jonge, beloftevolle Russische cineasten wordt vertoond op video en in originele versie met franse ondertitels.

The Script
Nikolay Borts, RU, 2007, video, vo st fr / ov fr ond, 21’

Elevated Feelings
Leonid Pasternak, RU, 2007, video, vo st fr / ov fr ond, 26’

Argentina
Michail Mareskin, RU, 2007, video, vo st fr / ov fr ond, 35’

Life After
Sergey Koumish, RU, 2009, video, vo st fr / ov fr ond, 16’

Sarafan
Alexandra Strelyanaya, RU, 2006, video, vo st fr / ov fr ond, 21’